PING 20-22
Nopémber 2013 nu anyar kaliwat, Forum
Komunikasi MGMP Bahasa Daerah (FKMGMPBD) Jawa Barat jeung Balai Pengembangan
Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Jawa Barat, ngayakeun
kagiatan studi banding ka Provinsi Bali. Dipilihna Provinsi Bali minangka
tujuan téh taya lian réhing di éta tempat keur aya kagiatan Festival Internasional
Bahasa Bali (The International Festival
of Balinese Language; IFBL).
Ku anggapan FKMGMPBD jeung
BPBDK, kagiatan IFBL 2013 téh bisa jadi sarana pikeun ngeuyeuban pangaweruh
jeung nyungsi bahan babandingan enggoning nyampurnakeun léngkah ngaréspon pasualan
posisi pangajaran basa Daérah dina Kurikulum 2013. Da geuning, éta pisan
salasahiji marga lantaran pangna IFBL 2013 dilaksanakeun.
Miang ti Bandung téh poé Rebo,
ping 20 Nopémber 2013. Saanjogna ka Bali, teu ieuh langsung muru tujuan utama.
Salian ti geus soré, hujan gedé teu eureun-eureun deuih hari ta téh. Studi
banding nu dirarancang téh karak bisa katedunan isukna, poé Kemis, ping 21 Nopémber 2013.
Sok sanajan tujuan pangpokona
mah ngadongdon kagiatan IFBL 2013, dina prakna mah rombongan téh nyimpang heula
ka tempat lianna. Nu mimiti disungsi téh Dinas Kebudayaan Provinsi Bali, di
Denpasar. Di lebah dinya, rombongan
nyungsi kumaha ketak Dinas Kebudayaan Provinsi Bali dina ngaréspon pasualan
pangajaran basa Daérah dina Kurikulum 2013. Sok sanajan kitu, éta kasempetan
dimangpaatkeun ogé pikeun ngagali pasualan-pasualan lianna, pangpangna nu
patali jeung program-program ngamumulé basa, sastra, katut budaya. Teu lila di
Dinas Kebudayaan Provinsi Bali mah, da tadi téa tujuan pangpokona téh rék ka
IFBL 2013. Munasabah lamun informasi nu kacangking ogé teu réa.
***
Satutasna ngadongdon Dinas
Kebudayaan Provinsi Bali, lalampahan dituluykeun ka tujuan utama, lokasi
kagiatan IFBL 2013. Mun nilik kana waktu mah, asa kurang parok studi bandingna
rombongan jeung prakna kagiatan IFBL 2013 téh. Teu rék disebut kitu kumaha,
IFBL 2013 dilaksanakeunana dina ping 8-30 Nopémber 2013. Munasabah lamun réa
kagiatan anu teu kasaksian sacara langsung. Sok sanajan kitu, tina pedaran
langsung panitia jeung dokuméntasi mah bisa kagambar kumaha enas-enasna éta
kagiatan.
Ku alpukahna Nyoman Gunarsa
–salasaurang maéstro seni lukis Bali, diayakeun
kagiatan Festival Internasional Bahasa Bali (The International Festival of Balinese Language; IFBL). Titik
pamiangan éta kagiatan téh tina rasa prihatin sesepuh basa jeung budaya Bali kana
pasualan nyirorotna karep nonoman Bali dina ngagunakeun basa Bali dina
kahirupan sapopoéna. Salian ti éta, minangka rasa prihatin ogé kana kanyataan
lahirna Kurikulum 2013 nu henteu ngaréngkolkeun mata pelajaran basa Daérah
salaku mata pelakaran poko.
Nyoman Gunarsa
(foto dokumen Dadang Nurjaman, 2013)
IFBL 2013 dilaksanakeun di
Nyoman Gunarsa Museum (NGM) Klungkung, Bali. Kagiatanana ngalibetkeun tokoh,
ahli, masarakat, jeung praktisi basa katut sastra Bali ti sawatara nagara. Sok
sanajan dikokojoan ku Nyoman Gunarsa, dina prakna mah éta kagiatan téh
ngalibetkeun jeung dikokolakeun ku Fakultas Sastra Universitas Udayana, boh dosénna
boh mahasiswana.
Nurutkeun koordinator kagiatan,
Gede Nala Antara, IFBL 2013 sagemblengna dipuseurkeun di Nyoman Gunarsa Museum.
Bubukana dilaksanakeun ping 8 Novémber 2013, kalawan langsung dibuka ku
Gubernur Bali. Kagiatan bubuka dimimitian ku Pawai Krama, ngaresmikeun
prasasti, ngaresmikeun museum lukis kontémporér, paméran seni lukis India,
jeung dipungkas pintonan drama gong Bon Bali.
Sabada bubuka, IFBL 2013 ditéma
ku kagiatan-kagiatan paméran Baligrafi, paméran Taru Permana Usada Bali,
pintonan Arja RRI Bon Bali, pasanggiri Masatua Bali, pintonan drama modéren
ngagunakeun basa Bali ti téater Undiksha, Pesantian, pintonan Genjek Kusamba
Klungkung, jeung pintonan Bondres Sengap saparakanca. Aya deuih
kagiatan-kagiatan lianna nu sipatna improvisasi, nu najan taya réngkolna dina
runtuyan acara nu disiapkeun tapi dilaksanakeun dumasar kabutuhan jeung kamekaran
kagiatan. Contona baé, paméran media diajar basa Bali ngamangpaatkeun téknologi
informasi jeung paméran tradisi nulis dina lontar. Ari nu jadi kagiatan
puncakna, dilaksanakeun ping 23 Nopémber 2013, nyaéta saréséhan basa, sastra,
jeung aksara Bali. Panutup kagiatanana dilaksanakeun ping 30 Nopémber 2013,
kalawan midangkeun pintonan Lagu Pop Nyanyian Dharma ti Dewa Budjana saparakanca.
Paméran Taru Permana Usada Bali
téh kagiatan nu némbongkeun tradisi masarakat Bali patali jeung cara ngubaran
kasakit sacara tradisional ngamangpaatkeun tutuwuhan nu mibanda hasiat salaku
ubar. Lain prak-prakanana ngubaran nu dipamérkeun téh, tapi sawatara naskah
lontar nu eusina ngébréhkeun éta tradisi. Tradisi ngubaran ngamangpaatkeun
tutuwuhan nu ku masarakat Bali dikeukeuhan mangrupa pangaweruh nu diturunkeun
ku Mpu Kuturan.
Sawatara Naskah Lontar
(foto dokuméntasi dadang Nurjaman, 2013)
Arja jeung Bondres mangrupa
pintonan tari jeung lagu. Sok sanajan dasarna tina tari jeung lalaguan, Arja
mah leuwih kana pintonan carita Panji Karajaan Daha jeung Kediri. Ari Bondres,
leuwih kana pintonan nu eusina pituah jeung kritik sosial kana
pasualan-pasualan nu disanghareupan ku masarakat Bali kaayeunakeun. Tina durasi
pintonan deuih, Bondres leuwih pondok durasina dibandingkeun jeung Arja. Beh
dieuna, pintonan Bondres ngamunculkeun tokoh atawa palaku punakawan nu ngaranna
Sengap, tokoh nu lucu jeung kritis. Ku alatan éta, kasenian Bondres nelah jadi
Bondres Sengap. Teu pati géséh ti pintonan Bondres, Genjek Kusamba Klungkung
ogé dasarna tina lalaguan. Dipintonkeun mangrupa accapela tradisional Bali kalawan nada-nada nu gumbira.
Pon kitu deui Pesantian, dasar
pintonanana tina seni vokal tradisional Bali. Pesantian téh lain ngaran
kesenian, tapi leuwih nunjukkeun kelompok-kelompok nu minat kana seni vokal
tradisional. Arinyana ngulik jeung mekarkeun tembang nu sumberna tina karya
sastra n mangrupa kidung, geguritan, jeung kekawin. Biasana, sok
ditampilkeunana téh dina upacara-upacara adat atawa agama.
Di antara rupa-rupa kagiatan nu
ditampilkeun dina IFBL 2013, kagiatan paméran Baligrafi, pasanggiri Masatua
Bali, jeung saréséhan basa, sastra, katut aksara Bali bisa jadi mangrupa
kagiatan nu jadi kojona. Jeungna deuih, éta tilu kagiatan keuna pisan saupama
dipatalikeun jeung dadasar kagiatan IFBL 2013 nu museur dina tarékah ngamumulé
basa, sastra, jeung aksara Bali.
Masatua Bali mangrupa kagiatan
ngadongéng nu sumber dongéngna tina folklore rakyat Bali. Teu géséh upama
dibandingkeun jeung tradisi ngadongéng masarakat Sunda. Bédana jeung ngadongéng
urang Sunda, dina Masatua Bali mah carita nu didongéngkeun téh umumna
carita-carita tantri ngeunaan sasatoan. Pangna Masatua Bali dipasanggirikeun,
utamana mah réhna éta tradisi kiwari mah geus rada kurang dilakonan ku
masarakat Bali. Sarua baé jeung tradisi ngadongéng di masarakat Sunda nu geus
nyirorot, dipasanggirikeun téh sangkan kahudang deui karep masarakat dina
ngamangpaatkeun tradisi ngadongéngna.
Saupama leuwih dipeureut tina
runtuyan kagiatan IFBL 2013, paméran Baligrafi mangrupa kagiatan nu jadi kojona
pisan. Ku sabab dijagokeun salaku kokojo, istilah Baligrafi ogé digunakeun
salaku pananda konci téma kagiatan IFBL 2013 sacara gembleng.
Salasahiji conto Baligrafi
(foto dokuméntasi Dadang Nurjaman, 2013)
Istilah Baligrafi dilahirkeun pikeun
ngawakilan konsép kaligrafi aksara Bali. Tujuanana sangkan kacangking idéntitas
husus ka-Bali-anana, nepi ka tarékah ngamulyakeun jeung ngamumulé basa Bali
satengahing kuatna arus globalisasi téh kahontal. Saéstuna, kaligrafi nu
ngamangpaatkeun aksara daérah ku urang Sunda ogé geus dipilampah. Lain baé
kagiatan nyieun kaligrafina, paméranana ogé geus sababarahakali dilaksanakeun.
Nu jadi pangbéda téh nya lebah istilah. Urang Sunda mah prah baé nyebut nu kitu
téh kaligrafi, béda jeung urang Bali nu wani ngaistilahkeun salaku Baligrafi.
Kagiatan inti IFBL 2013 dipungkas ku saréséhan
basa, sastra, jeung aksara Bali. Hanjakal pisan ieu kagiatan teu katungkulan ku
rombongan studi banding FKMGMPBD jeung BPBDK Jabar. Da mun seug katungkulan,
tangtu réa informasi nu bisa dijadikeun babandingan patali jeung tarékah
ngamumulé basa, sastra, jeung aksara Sunda.